|
تاریخ انتشار :01.08.2015
اهمیت اپی ژنتیک در شناخت ساختار
روانی و بیماریهای روانی
سعید صالحی نیا
salehinia@aol.com
31 جولای 2015
مقدمه:
چند دهه گذشته تلاش برای شناختن پروفایل ژنتیک انسان تشدید شده و
در حال حاضر بررسی نقشه ژنتیکی از موضوعات مهم علوم بیولوژی است.
در برخورد به اهمیت ژنتیک در شناخت خصلتهای فیزیکی و روانی همواره
این سوال مطرح بود که تکلیف تاثیرات محیطی چیست؟ آیا تاثیرات محیطی
نفش کمتر در شکل دهی انسان و موجودات زنده دارند؟ چگونه تغییرات
ژنتیکی ایجاد می شود و نسلی به نسل دیگر پیش می رود و گاها چرخش
ژنتیک را شاهدیم؟
یا سوالاتی دیگر! آیا ژنها نوشته های روی سنگ هستند؟ آیا همه ژنها
بین نسلها ثابت می مانند؟ ایا ممکن نیست در طی دوره زندگی یک موجود
زنده ژنهائی تغییر کنند؟ آیا دینامیزمی بین ژنهای ثابت تر و ژنهای
متغییر وجود دارد؟ و آیا یک ظرف ژنتیکی ثابت لزوما به یک بروز
فنوتیپیکی واحد می انجامد؟
سوالات بالا را در دو لایه ضرب کنید: لایه انچه طبیعی اتفاقا می
افتد و لایه بیماریها . همانطور که می بینید صحنه روبروی ما بسیار
پیچیده تر و در عین حال هیجان انگیزتر می شود چرا که سوالاتی در
مقابل داریم که پاسخ گفتن به انها احتمالا دنیای اینده را تغییر
خواهد داد.
در این مقاله کوتاه ، تلباش من اینست که مقداری روی بحث اپی ژنتیک
و رشته جدیدی که آن را در تحلیل روان و بیماریهای روانی به خدمت می
گیرد توضیحاتی دهم.
ذکر این نکته لازمست که علاوه بر رشته ژنتیک و اپی ژنتیک، رشته
پروتئینومیک هم در حال شکل دهی دانش انسان در مورد حیات می باشد:
(1)مختصری در باره اپی ژنتیک:
اپی ژنتیک دانش بررسی دینامیزم تغییرات ژنها (از جمله فعال شدن و
غیر فعال شدن ژنها) در تقابل با محیط است. دانشی که توضیح می دهد
چگونه سلولها، ژنهای خود را می خوانند. به علاوه این دانش، به
تغییراتی که ممکنست در حاشیه دی-ان-ای اتفاق بیفتد اما ربطی به خود
ساختمان اصلی آن مرتبط نباشد ، می پردازد.بعنوان مثال متیلاسیون دی
–ان-ای یا تغییرات در هیستونها که نمونه های مکانیزمهائی هستند که
ژنها و تاثیر گذاریشان را در سلول کنترل می کنند.
تغییرات اپی ژنتیک ممکنست در دوران معین زندگی سلول یا در تمامی آن
پایدار باشند یا حتی بتوانند در نسلهای بعد بواسطه ، تداوم یابند.
نمونه ای از تغییرات اپی ژنتیک در حد سلولی عبارتست از روند تمایز
سلولها از سلولهای مادر یا اولیه که توان تکامل به سلولهای تخصصی
را دارا هستند. تغییرات اپی ژنتیک ، امکان تولید دینامیزم تولید
سلولهای تخصصی مثل سلولهای عصبی ، عضلانی، پوستی ، خونی و ..را از
سلولهای اولیه یا مادر را فراهم می آورند.بواقع فعال شدن ژنهائی را
که روند تخصصی شدن سلولها را سازمان می دهند، تحت پروسه اپی ژنتیک
انجام می شود.
واژه اپی ژنتیک در دوران معاصر ابتدا توسط ودینگتون در سال 1942
بکار رفت.او توانست از طریق ارائه مکانیزم اپی ژنتیک توضیح دهد که
چرا خصوصیات ژنتیک واحد تولید خصوصیات فنوتیپیک متفاوت در موجودات
زنده می کنند؟
علم اپی ژنتیک در مرحله بعد توسط رابین هالیدی به عرصه بخشی از
بیولوژی مولکولی تحول پیدا کرد.
(2)اپی ژنتیک در روانشناسی و رفتار شناسی:
واژه اپی ژنتیک ، در روانشناسی رشد هم بکار برده شد.در مبحث تداخل
خصلتهای ارثی و محیط، در طی قرون 19 و 20 به تدریج این مبحث به
عرصه علوم رفتار شناسی راه باز کرد. مثلا اریک اریکسون از "اصول
اپی ژنتیک" در کتابش بنام "هویت، دوران جوانی و بحران" در سال 1968
نام می برد. او توضیح می دهد که ساختار شخصیت انسان توسط مراحل از
پیش تعیین شده ای عبور می کند و محیط این ساختار از پیش تعیین شده
را تحت تاثیر قرار می دهد. نتجه نهائی تداخل این ساختار از پیش
تعیین شده با تحولات محیط ، سرانجام، تعیین می کند که ما که خواهیم
بود.
اپی ژنتیک در علم رفتار شناسی و روانشناسی ، توضیح می دهد که چگونه
و با چه مکانیزمهائی خصلتهای ژنتیک رفتاری و شخصیتی تحت تاثیر محیط
تغییر می کنند یا بعبارت دیگر بروز ژنتیک های رفتاری ، عاطفی ،
شناختی تحت تاثیر عوامل محیطی تحول می یابد.
در دوران متاخر، مایکل می نی و موشه زیف از دانشگاه مونترال کانادا
در سال 2004 به یک مشاده جالب در زمینه اپی ژنتیک رفتاری دست زدند.
اینها متوجه شدند که کیفیت مراقبتی که مادر موشهای آزمایشگاهی در
هفته های اول تولد آنها انجام می دهد، تعیین کننده میزان مقاومت آن
موشها در دورانهای بعد در مقابل استرسورهای محیطی است. میزان
ساپرسیون متیلاسیون باعث کاهش در سطح ژنهای رسپتورهای
گلوکوکورتیکوئید شده و در نتیجه میزان دفاع موشها را در مقابل
استرسورها کاهش می دهد. بواقع هر قدر مادر این موشها بیشتر به آنها
می رسد، متیلاسیون دی-ان –ای کاهش می یابد و ژنهای رسپتورهای
گلوکوکورتیکوئید در مغز فعالتر می شوند و لذا دفاع موشها در مقابل
استرسورها در طول حیات انها بالاتر می رود.
(3)اپی ژنتیک در شناخت خصائل و گرایشات شخصیتی :
تحقیقات اپی ژنتیک در موضوع تفاوتهای اپی ژنتیک در پاسخ به اضطراب
و ریسک پذیری در دوقلوهای تک تخمی در سال 2008 نشان داد که
دوقلوهائی تک تخمی که در شرایط متفاوت بزرگ می شوند حامل تفاوتهای
مشخصی در متیلاسیون دی –ان –ای ژنهای معین بنام دی –ال-اکس-وان
هستند.
در سال 2010 تحقیقات در مورد نقش فنومن متیلاسیون دی –ان –ای در
حافظه ارائه شد. تحقیقات در موشها نشان داد که کیفیت مناسب محیطی
باعث افزایش استیلاسیون هیستونها و متعاقب آن افزایش دندریتهای
نرونها و سیناپسهای بین نرونها می شود که به نوبه خود یادگیری را
تسهیل می کند.
(4)اپی ژنتیک در توضیح علل بیماریهای روانی:
در عرصه توصیح علل بیماریهای روانی هم علم اپی ژنتیک در حال توسعه
و تحول هر روزه است. در حال حاضر در توضیح علل بیماریهای مهمی مثل
اعتیاد، بیماریهای تغذیه و چاقی، افسردگیها ، بیماریهای اسکیزوفرنی
، بیماری های دوقطبی ، سایکوپاتی و خودکشی کمک بسیاری به پزشکان و
دانشمندان می کند.
بعنوان مثال:
در اعتیاد، تحریک مراکز کسب لذت در مغز باعث تغییرات ثانویه در سطح
رسپتورهای دوپامین و ژنهای مربوط به آنها می گردد. مکانیزم
فوسفوریلاسیون و افزایش فاکتور "کرب" و متعاقبا بالا رفتن ژن
متغییر فاس بی که عامل مهم تداوم اعتیاد شناخته شده.
در خودکشی، تغییرات رسپتورهای گلوکوکورتیکوئید در نتیجه استرسهای
مداوم دوران کودکی و متیلاسیون دی –ان –ای ژنهای کاهش دهنده
رسپتورهای گلوکوکورتیکوئید ، بی شک در بالا رفتن احتمال خودکشی
موثر شناخته شده اند.
در بیماری افسردگی علاوه بر تغییرات ثانویه ژنهای رسپتورهای
گلوکوکورتیکوئید، کاهش ژنهای فعال کننده بی-دی-ان-اف که فاکتور
بسیار مهم در توسعه فعالیتهای نرونهای مغزی و فعال نگه داشتن سطح
سیناپسهاست، پیشنهاد شده است.
منابع:
اپی ژنتیک:
https://en.wikipedia.org/wiki/Epigenetics
اپی ژنتیک در رفتارشناسی و روانشناسی و روانپزشکی:
https://en.wikipedia.org/wiki/Behavioral_epigenetics
________________________________________________________
توجه کنید . نوشتن یک ایمیل واقعی الزامی است . درغیر این صورت پیام
دریافت نمیشود.
|
